Kartellerle Mücadele

Kartel, rakipler arasında gerçekleşen fiyat tespiti, pazar paylaşımı, arz miktarının kısıtlanması veya kotalar konması, ihalelerde danışıklı hareket edilmesi gibi rekabeti sınırlayıcı anlaşma ve/veya uyumlu eylemlere işaret eden ortak kavramdır. Rekabet hukukunda en ciddi rekabet ihlali olarak kabul edilen karteller; başta fiyat ve miktar olmak üzere pazara ilişkin rekabetçi parametreleri kontrol altında tutmak suretiyle kendi karlarını artırmaya çalışan oluşumlardır.

Rakip teşebbüslerin pazardaki rekabetçi parametreleri belirlemek üzere anlaşmaları, etkin işleyişi tüketici refahının ençoklaştırılmasını sağlayan piyasa mekanizmasının işlevsizleştirilmesine, böylelikle fiyatların suni olarak rekabetçi dengenin üzerinde oluşmasına neden olmaktadır. Bu nitelikteki bir anlaşma teşebbüsler üzerinde daha fazla müşteri edinebilmek üzere daha ucuz, daha kaliteli ya da yeni ürünler üretmesi yönündeki baskıyı azaltarak, tüketicileri daha yüksek fiyatlara ve daha kalitesiz ürünlere mahkûm etmektedir. Karteller aynı zamanda enflasyonla mücadele ve gelir dağılımı dengesi konularında da olumsuz etkilere yol açmaktadır. Bu yüzden karteller “piyasa ekonomisinin kanseri” olarak nitelendirilmekte ve “kartellere karşı etkili, caydırıcı yaptırımlara sahip olmayan hiçbir ekonominin serbest ekonomi olduğunun iddia edilemeyeceği” ifade edilmektedir.

Ekonomiye yaptıkları bu ağır tahribat nedeniyle kartellerin rekabet hukukunda rekabeti sınırlayan diğer eylemlerden farklı olarak değerlendirilmesi ve en ağır şekilde cezalandırılmaları konularında tüm dünyada rekabet otoriteleri arasında mutabakat bulunmaktadır. Bu mücadelede kullanılan en yaygın yaptırım türü para cezalarıdır. Birçok ülke kartel oluşumunu caydırmak için ağır para cezaları uygulamaktadır. Ancak kartellerle mücadele sadece teşebbüslere verilen para cezaları ile sınırlı kalmamakta, idari yaptırım kartelde belirleyici etkiye sahip olan yöneticilere para cezası verilmesi, hapis cezası uygulanması, özel hukukta zararın üzerinde tazminata hükmedilmesi gibi başka yaptırımlarla da desteklenmektedir.

Rekabet otoritelerinin kartellerle mücadelede yararlandığı önemli yöntemlerden biri “pişmanlık programı”dır. Pişmanlık programı sayesinde doğası gereği gizli olarak faaliyet gösteren kartellerin ortaya çıkarılması kolaylaşırken, karteli ifşa eden ilk teşebbüs ve çalışanları da karşılaşabilecekleri her türlü cezai yaptırıma karşı bağışıklık kazanmaktadır. Bunun yanı sıra kartel incelemesinde yardımcı olan diğer teşebbüs ve çalışanları da cezalarda çeşitli oranlarda indirimden yararlanabilmektedir. 4054 sayılı Kanun’da da 2008 yılı başında yapılan değişiklikle pişmanlık programını konu alan düzenlemeler getirilmiştir. Bu kapsamda hazırlanan kartellerin ortaya çıkarılmasına ilişkin Kartellerin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Aktif İşbirliği Yapılmasına Dair Yönetmelik(Pişmanlık Yönetmeliği) ve para cezalarının uygulanmasına ilişkin Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem Ve Kararlar İle Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik (Ceza Yönetmeliği) 15 Şubat 2009 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.